Eocen
System | Oddział | Piętro | Wiek (mln lat) | |
---|---|---|---|---|
Neogen | Miocen | Akwitan | młodsze | |
Paleogen | Oligocen | Szat | 23,03–27,82 | |
Rupel | 27,82–33,9 | |||
Eocen | Priabon | 33,9–37,71 | ||
Barton | 37,71–41,2 | |||
Lutet | 41,2–47,8 | |||
Iprez | 47,8–56,0 | |||
Paleocen | Tanet | 56,0–59,2 | ||
Zeland | 59,2–61,6 | |||
Dan | 61,6–66,0 | |||
Kreda | Górna | Mastrycht | starsze | |
Podział według IUGS, luty 2022 |
Eocen (ang. Eocene)
- w sensie geochronologicznym: środkowa epoka paleogenu, trwająca około 22 milionów lat (od 56,0 do 33,9 mln lat temu). Eocen jest młodszy od paleocenu a starszy od oligocenu. Eocen dzieli się na cztery wieki: iprez, lutet, barton i priabon.
- w sensie chronostratygraficznym: środkowy oddział paleogenu, wyższy od paleocenu a niższy od oligocenu. Dzieli się na cztery piętra: iprez, lutet, barton i priabon.
Nazwa pochodzi od połączenia greckich słów ἠώς, eos – jutrzenka i καινός, kainos – nowy (w nieformalnym tłumaczeniu: „świt nowych czasów”).
Eocen zawdzięcza swą nazwę faktowi, że w czasie jego trwania pojawia się wiele występujących do dziś rzędów ssaków, a także niektóre istniejące nadal rodziny. Do najbardziej wyspecjalizowanych należą: nietoperze, walenie i brzegowce. Wtedy też pojawiają się lemurowate i wyrakowate. Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego „jelenia” Diacodexis, a nieparzystokopytne przez pierwszego konia – Hyracotherium.
Fauna
Powstają wyspecjalizowane formy ryb jak iglicznie i koniki morskie oraz makrele, mieczniki, barrakudy, płastugi.
Nowości ewolucyjne
- „powrót” ssaków do wody: pierwsze walenie (prawalenie)
- pojawiają się lemurowate i wyrakowate
- pojawiają się nietoperze i brzegowce
- pojawia się tapir
- rozpoczyna się ewolucja koni
- rozpoczyna się ewolucja trąbowców
- pierwsze naczelne (rodzaj Eosimius)
Eocen w Polsce
Osady eocenu występują w Polsce w dwóch obszarach: na Niżu Polskim i w Karpatach.
Na Niżu współczesny zasięg eocenu jest znacznie większy niż paleocenu.
W późnym eocenie ponownie nastąpiła transgresja morska, która objęła północną i wschodnią Polskę. Powstały tam piaski kwarcowo-glaukonitowe o miąższości dochodzącej do 10 m, z liczną fauną małżoraczków, mięczaków i otwornic (głównie bentonicznych) oraz licznymi kokolitami. Na obszarze współczesnej Zatoki Gdańskiej utworzyła się szeroka delta z osadów naniesionych z północy przez hipotetyczną rzekę Eridan. Rzeka niosła również materiał roślinny wraz z żywicami drzew iglastych, które osadzone w delcie utworzyły tzw. ziemię niebieską – obecnie złoże bursztynu.
W obrębie utworów niżowego eocenu wyróżniono następujące formacje:
- formacja mosińska dolna
- formacja szczecińska
- formacja zielonczyńska
- formacja tanowska
- formacja mosińska górna
- formacja olsztyńska
- formacja pomorska
- formacja jerzmanowicka
- formacja z Siemienia
Na obszarze dzisiejszych Tatr w eocenie nastąpiła transgresja morska. Początkowo powstawały zlepieńce i piaskowce zbudowane z materiału dostarczonego z niszczonego masywu tatrzańskiego, a później wapienie i dolomity z licznymi numulitami (wapienie numulitowe). Pod koniec eocenu nastąpiło pogłębienie i poszerzenie zbiornika. Cały obszar Tatr znalazł się pod wodą, a w zbiorniku, obejmującym oprócz Tatr także obszar Podhala i Spiszu, osadzały się utwory fliszu podhalańskiego (głównie: piaskowce, mułowce, łupki ilaste, niekiedy dolomit żelazisty) o miąższości powyżej 2000 m.
Zobacz też
Zobacz hasło eocen w Wikisłowniku |
Bibliografia
- Budowa geologiczna Polski, t. I Stratygrafia, cz. 3a Kenozoik, paleogen, neogen, red. Tadeusz Marek Peryt, Marcin Piwocki, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004, ISBN 83-7372-736-1.
Linki zewnętrzne
- ICS-Chart/Time Scale. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28]. (ang.).
- Mapa paleogeograficzna Ronald Blakey: Eocene (50 Ma). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28]. I 35 mln lat temu
- Mapa paleogeograficzne dla 30 mln lat temu w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29]. I dla 50 mln lat temu
- p
- d
- e
| |
Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu) | |
---|---|
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu) |
|
Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu) |
|
- Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki
Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu) |
|
---|---|
Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu) |
|
Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu) |
|
Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu) |
|
Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu) |
|
Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu) |
|
Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu) |
|
---|---|
Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu) |
|
Kreda (145,0 – 66 mln lat temu) |
|
Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu) |
|
---|---|
Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu) |
|
Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś) |
|
- Źródło: International Stratigraphic Chart, Międzynarodowa Komisja Stratygrafii, dostęp 22 maja 2023.
- PWN: 3898171
- Britannica: science/Eocene-Epoch, science/Eocene-Series, science/early-Eocene-Epoch, science/late-Eocene-Epoch
- БРЭ: 4936499
- ЕСУ: 17920
- NE.se: eocen
- SNL: eocen
- Catalana: 0024212
- DSDE: Eocæn