Komisariat Straży Granicznej „Czarny Dunajec”

Komisariat Straży Granicznej „Czarny Dunajec” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-czechosłowackiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[2]. Komisariat Straży Celnej „Witów”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Żywiec”^[3].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[4]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 5 z 16 maja 1928 roku w sprawie organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Czarny Dunajec”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[5].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Witów”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[6]. Rozkazem nr 5 z 16 maja 1928 roku w sprawie organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Czarny Dunajec” do Inspektoratu Granicznego nr 18 „Nowy Targ” i określił jego strukturę organizacyjną^[5]. Już 8 września 1828 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 6 w sprawie organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego zmieniał organizację komisariatu i ustalał jego granice^[7]. Rozkazem nr 7 z 25 września 1929 roku w sprawie reorganizacji i zmian dyslokacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił nową strukturę komisariatu^[8]. Rozkazem nr 4 z 11 października 1932 roku w sprawach organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego i niektórych inspektoratów granicznych', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł placówkę II linii „Kościelisko” ze składu komisariatu „Czarny Dunajec” do komisariatu „Zakopane”^[9]. Rozkazem nr 2 z 24 sierpnia 1933 roku w sprawach zmian etatowych, przydziałów oraz utworzenia placówek', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski nakazał wyłączyć placówkę I linii „Dolina Chochołowska” ze składu komisariatu „Zakopane” i włączyć w skład komisariatu „Czarny Dunajec”^[10]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 roku w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę Straży Granicznej I linii „Dolina Chochołowska”^[11]. Rozkazem nr 2 z 8 września 1938 roku w sprawie terminologii odnośnie władz i jednostek organizacyjnych formacji, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zniósł posterunek SG „Chabówka”^[12]. Rozkazem nr 3 z 31 grudnia 1938 roku w sprawach reorganizacji jednostek na terenach Śląskiego, Zachodniomałopolskiego i Wschodniomałopolskiego okręgów Straży Granicznej, a także utworzenia nowych komisariatów i placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zniósł placówki I linii „Podczerwone” i „Chochołów”^[13]. Rozkazem nr 5 z 3 marca 1939 roku w sprawie zmian organizacyjnych [...], komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma utworzył posterunek SG „Głodówka” w miejscu placówki I linii „Głodówka”^[14] i przeniósł ją do m. Sucha Góra^[14].

Służba graniczna

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Rajcza” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Zakopane” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Jabłonka” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Zakopane” − 1935^[15]

Funkcjonariusze komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[5]:

• komenda − Czarny Dunajec
• placówka Straży Granicznej I linii „Roztoki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Jabłonka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chochołów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Witów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czarny Dunajec”

Organizacja komisariatu we wrześniu 1928^[7]:

• placówka Straży Granicznej I linii „Lipnica Wielka” (Stara Lipnica)
• placówka Straży Granicznej I linii „Chyżne”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chochołów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Jabłonka”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czarny Dunajec”

Organizacja komisariatu we wrześniu 1929^[8], w 1931:

• 2/18 komenda − Czarny Dunajec (27 km)
• placówka Straży Granicznej I linii „Podczerwone”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chochołów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Witów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kościelisko”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czarny Dunajec”
• placówka Straży Granicznej II linii „Nowy Targ”

Organizacja komisariatu w 1935^[15]:

• komenda − Czarny Dunajec
• placówka Straży Granicznej I linii „Podczerwone” → zniesiona w 1938
• placówka Straży Granicznej I linii „Chochołów” → zniesiona w 1938
• placówka Straży Granicznej I linii „Witów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dolina Chochołowska”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czarny Dunajec”
• placówka Straży Granicznej II linii „Nowy Targ”

Organizacja komisariatu w grudniu 1938^[13]:

• komenda − Czarny Dunajec
• placówka Straży Granicznej I linii „Głodówka” przeniesiona do m. Sucha Góra
• placówka Straży Granicznej I linii „Witów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kościelisko”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czarny Dunajec”

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Zachodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.