Komisariat Straży Granicznej „Grajewo”

Komisariat Straży Granicznej „Grajewo” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Bogusze”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Grajewo”^[4].

1 czerwca 1921 roku w Boguszach stacjonowało jeszcze dowództwo 1 kompanii celnej 2 batalionu celnego. Posiadała ona swoje placówki w miejscowościach: Tworki, Przestrzele, Rydzewo i Bogusze^[5]. Na przełomie roku 1921/1922 ochronę granicy państwowej w tym rejonie od pododdziałów 2 batalionu celnego przejęła Straż Celna^[5].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Grajewo”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[7].

 Osobne artykuły: 2 Batalion Celny i Komisariat Straży Celnej „Bogusze”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[8]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Grajewo” do Inspektoratu Granicznego nr 1 „Stawiska” i określił jego strukturę organizacyjną^[7]. Na podstawie rozkazu Mazowieckiego Inspektora Okręgowego nr 3 z 17 kwietnia 1928, komisariat „Bogusze” przesunięto do Grajewa^[9]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 roku w sprawie reorganizacji mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[10]. Rozkazem nr 4/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 20 października 1931 roku zniesiono placówkę SG „Stawiski”^[11]. Rozkazem nr 4 z 11 października 1932 roku w sprawach organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego i niektórych inspektoratów granicznych', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę II linii „Ciemnoszyje”^[12]. Rozkazem komendanta SG z 4 kwietnia 1934 utworzono placówkę II linii „Białystok” z przydziałem do IG „Łomża”, a ewidencyjnie do komisariatu „Grajewo”^[13]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 roku w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[14]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Łomża”. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Goniądz”^[15].

Służba graniczna

W 1928 roku komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości około 19 kilometrów^[16]. Jego prawa granica rozpoczynała się od słupa granicznego nr 164, dalej m. Kołaki, do m. Danowo Nowe. Lewa granica do słupa granicznego nr 150, prawy skraj lasu Zacieczkowskiego, m. Benczkowo (wył.), m. Gutki i dalej m. Guty-Starowieś (wył.)^[17]. Po reorganizacji komisariat ochraniał odcinek granicy państwowej długości około 22 kilometrów^[18].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Rajgród” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Szczuczyn” − 1928 i 1929

Komenda komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[7]:

• komenda − Grajewo
• placówka Straży Granicznej I linii „Kosówka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogusze”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kurki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Ciemnoszyje”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grajewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Stawiski” → zniesiona w 1931

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[10]:

• 3/1 komenda − Grajewo
• placówka Straży Granicznej I linii „Kosówka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogusze”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kurki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grajewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Ciemnoszyje” → zniesiona w 1932

Organizacja komisariatu w 1933 i 1934^[26]:

• komenda − Grajewo
• placówka Straży Granicznej I linii „Kosówka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogusze”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grajewo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Białystok” (ewidencyjnie)

Organizacja komisariatu w 1937^[26]:

• komenda − Grajewo
• placówka Straży Granicznej I linii „Kosówka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogusze”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kurki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grajewo”
  • posterunek Straży Granicznej „Goniądz”^[27]

Organizacja komisariatu w 1939^[26]:

• komenda − Grajewo
• placówka Straży Granicznej I linii „Kosówka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogusze”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kurki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grajewo”

Organizacja komisariatu w 1939^[28]:

• komenda − Grajewo
• placówka Straży Granicznej I linii „Kosówka”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bogusze”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kurki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Ciemnoszyje” ?
• placówka Straży Granicznej II linii „Grajewo”

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak, Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik komisariatów Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1937–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy imienne oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykazy jednostek Inspektoratu Granicznego „Łomża” w latach 1932–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.