Komisariat Straży Granicznej „Nowe”

Komisariat Straży Granicznej „Nowe” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-gdańskiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[3]. Komisariat Straży Celnej „Nowe”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Grudziądz”^[4].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Rakowiec”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobny artykuł: Komisariat Straży Celnej „Nowe”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 2 z 19 kwietnia 1928 w sprawach organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Rakowiec” do Inspektoratu Granicznego nr 4 „Tczew” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił nową organizację komisariatu^[9].

Rozkazem nr 2 z 4 czerwca 1932 w sprawach organizacyjnych komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę II linii „Czersk”^[10].

Służba graniczna

Kierownik Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej mjr Józef Zończyk w rozkazie organizacyjnym nr 2 z 8 czerwca 1928 udokładnił linie rozgraniczenia komisariatu. Granica południowa: granica z Mazowieckim IO, od miejsca gdzie granica odchodzi od Wisły w kierunku wschodnim; granica północna: linia pociągnięta od zapory granicznej przy UC Jamno wprost na zachód^[11].

Wydarzenia

W nocy z 24 na 25 maja 1930 w niemieckiej zasadzce pod Opaleniem zginął kierownik komisariatu „Rakowiec”, podkomisarz Stanisław Liśkiewicz (ur. 20 maja 1895 we Lwowie). Komisarz Liśkiewicz był chorążym piechoty w Legionach Polskich. W czasie bitwy pod Kostiuchnówką dostał się do rosyjskiej niewoli. Po rewolucji październikowej wstąpił do Dywizji Syberyjskiej. Do 1928 pełnił służbę w Wojsku Polskim w stopniu kapitana. Od 31 maja 1929 pełnił służbę w Straży Granicznej^[12][13].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Łasin” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Szprudowo” − 1928

Funkcjonariusze komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w maju 1928^[15]:

• komenda − Rakowiec
• placówka Straży Granicznej I linii „Nowe”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kozielec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Opalenie”
• placówka Straży Granicznej I linii „Tymawa”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rakowiec”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[9]:

• komenda − Rakowiec
• placówka Straży Granicznej I linii „Nowe”
• placówka Straży Granicznej I linii „Bochlin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Opalenie”
• placówka Straży Granicznej I linii „Tymawa”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rakowiec”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czersk” → zniesiona w 1932

Organizacja komisariatu w 1936:

• komenda – Nowe
• placówka Straży Granicznej II linii Nowe
• placówka Straży Granicznej I linii Nowe
• placówka Straży Granicznej I linii Bochlin
• placówka Straży Granicznej I linii Opalenie
• placówka Straży Granicznej I linii Tymawa

Przypisy

Bibliografia

• Na straży granic Rzeczypospolitej. Wydawnictwo pamiątkowe z okazji X-lecia Straży Granicznej 1928-1938. „Czaty. Czasopismo Straży Granicznej”, 1938. Warszawa: Komenda Główna Straży Granicznej. 
• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Stanisław Liśkiewicz. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2017-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-06)].
• Rozkazy, materiały dotyczące dyslokacji, organizacji służby, wywiadu wojskowego i przeciwprzemytniczego, budżetu PIOSG → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.