Komisariat Straży Granicznej „Lubawa”

Komisariat Straży Granicznej „Lubawa” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[3]. Komisariat Straży Celnej „Lubawa”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Działdowo”^[4].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Lubawa”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobny artykuł: Komisariat Straży Celnej „Lubawa”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Lubawa” do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica” i określił jego strukturę organizacyjną^[7]. Na podstawie rozkazu Mazowieckiego Inspektora Okręgowego z 2 kwietnia 1928, do komisariatu „Lubawa” dodano placówkę „Lubstynek” z komisariatu „Rybno”, placówkę „Rodzone” z komisariatu „Jamielnik”^[8]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[9]. Rozkazem nr 5 z 2 września 1930 w sprawie nazw inspektoratów granicznych i komisariatów komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wydzielił placówkę „Czerlin” z komisariatu „Rybno” do komisariatu „Lubawa”^[10]. Rozkazem nr 1 komendanta Straży Granicznej z 12 stycznia 1931 przemianował posterunek SG „Nowe Miasto” na placówkę II linii i przydzielił ją do komisariatu „Lubawa”^[11]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę Straży Granicznej II linii „Nowe Miasto”^[12]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[13]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”.

We wrześniu 1939 pluton wzmocnienia Komisariatu wszedł w podporzadkowanie dowódcy zgrupowania 4 Dywizji Piechoty płk. dypl. Mieczysława Rawicza-Mysłowskiego (dowódca piechoty dywizyjnej 4 DP) i walczył na przedpolu jego ugrupowania obronnego w bitwie o Pomorze^[14].

Służba graniczna

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Hartowiec” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” – 1928
• komisariat Straży Granicznej „Rybno” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” – październik 1929

Komenda komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zielkowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[21]:

• 2/3 komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż” Leśna
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Organizacja komisariatu w 1933 i w 1934^[22]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej I linii „Czerlin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”
• placówka Straży Granicznej II linii „Nowe Miasto” → zniesiona w 1936

Organizacja komisariatu w 1937^[22]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Rumienica”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Organizacja komisariatu w 1939^[23]:

• komenda – Lubawa
• placówka Straży Granicznej I linii „Czerlin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Pomierki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gierłoż” Leśna
• placówka Straży Granicznej I linii „Rodzone”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lubawa”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.